Etkili Liderlik Nedir, Ne Değildir?
Öncelikle belirtmeliyim ki,bu makalede ,Etkili liderlerin efsane uygulamaları, duyunca ‘’vaaay!’’ dediğimiz özlü sözleri olmayacak . Hepsine saygımız sonsuz. Ancak,bu liderleri başarılı yapan, diğerlerinden ayrıştıran sosyal-psikolojik zemini sağlıklı analiz etmeden yapılacak ‘ Etkili Liderlik ‘ paylaşımları biraz havada kalıyor diye düşünüyorum.
İki serilik bu yazı dizisinde,önce sosyal psikolojik temelde bireylerin ”uyma”davranışının nedenlerini irdeleyip,ardından Etkili liderlik için bireyleri istediğimiz”uyma”modeline nasıl entegre edebileceğimizi açıklamaya çalışacağız.
Yapılan sosyal psikoloji deneylerinde ,insanların bir kişi veya bir kurala 3 nedenden dolayı uyduğu gösterilmiş.Bu nedenler;
İtaat Etme
Uyum gösteren birey,eğer yönetici erk ‘in dediklerini yapmaz ya da konulan kurala uymaz ise,cezai bir yaptırımla karşı karşıya kalacağını bilir.Bu yaptırımlara maruz kalmamak için,koşulsuz şartsız istenileni yapar.İtaat etme temelinde uyum gösteren birey,korku şartları devam ettiği müddetçe biatını devam ettirir ve denileni yapar. Ne zamanki bu şartlar ortadan kalkar,o zaman kendi kimliğine ve kişiliğine dönme eğilimi gösterir. İtaat ettiği dönem ve koşullar hakkında nefrete varacak düşünce ve davranışlar sergileyebilir.İtaat etme temelli bir liderlik modelinde,verilen iş yapılır,çoğunlukla beklentiler karşılanır ancak insanlar yaratıcılıklarını işlerine yansıtmazlar.Bu modelin en kötü yanı ise; İtaat edilecek kişi yada kural ortadan kalktığı zaman,bireylerde verimlilik düşer,üretim yavaşlar.
Bir örnekle açıklayacak olursam; Radar uygulaması yapılan bir yolda,radarın yerini bilen sürücü,o mevkiye gelene kadar aracını 160 km hızla kullanıyor,radar uygulama noktasına gelince hızını 100 km ye düşürüyor,radarın cezai yaptırımını atlattığı andan itibaren de yine yüksek hızlarda yoluna devam ediyor.
Özdeşleşme
Tek lider etrafında toplanmayı seven Doğu toplumlarında en sık görülen uyma davranışı nedenidir özdeşleşme.Birey,liderine büyük bir hayranlık duyar, onu rol model alır ve liderinin her dediğini ,gözünü kırpmadan yapar.Lider erişilmez ve kutsala yakın bir konumdadır onu takip eden birey için.Bu yönetim modelinde,liderin tutarlılığı ve istikrarı devam ettiği sürece sorun yoktur.Ancak lider tutarlılığını kaybeder,kendiyle çelişen bir konuma düşer ise,ona hayranlıkla bağlı bireyde büyük bir hayal kırıklığı ve öfke oluşur.Birey kendisini büyük bir boşlukta bulur ve verimlilik korkunç derecede düşer.
Yukarıda verdiğimiz radar örneğini,bu model için şu şekilde uyarlayabiliriz;Babasına büyük bir hayranlık duyan, onu çok yücelten bir evlat,babası araç kullanırken asla 90 km hızı geçmediği için,onu taklit eder.9o km hızın üzerine çıkmanın ne gibi riskleri olduğunun bilincinde değildir.Sadece babası öyle kullandığı için,babası o şekilde öğütlediği için 90 km hızda kullanır.Yani,sorgulama yoktur.Lakin, bu hayran çocuk,babasının artık kurallara uymadığını,hızlı araba kullandığını,riskli sürücü olduğunu gördüğü anda,babasına dair büyük bir hayal kırıklığı yaşar.Babasının yalan söylediğini,tutarlı olmadığını görmek,çocuk için yıkım olur.İlk fırsatta babasından daha hızlı araba kullanma eğilimi gösterir.
Özdeşleşme, maalesef Türk toplumun iş ve siyasi yaşamında sergilediği en önemli uyma eğilimidir. Özdeşleşmenin Doğu toplumlarında yaygın bir model olmasının en önemli nedenleri arasında;Toplum yapısı,örf,adet ve dinsel etkiler, göçebe yaşam tarzının kalıtsal genetiği sayılabilir.
Benimseme
Benimseme temelinde uyum gösteren birey, uyum gösterdiği kişi yada kuralın kendisin ve topluluğa sağlayacağı faydanın farkındadır. Sorgulama,analiz etme ve yorumlama yetilerini kullanması için bireye alan yaratılmıştır.Birey,uyma davranışı gösterdiği lideri sorgulayabilir,eleştiri ve önerilerde bulunabilir.Benimseyen birey,lider ortamda olmasa dahi, işini daha iyi yapmak için düşünür,yeni yollar arar.Liderden çok sisteme odaklı bir uyma davranışı vardır,bu nedenle lider değişse de, topluluğun yararına olan sistem devam eder. Üretim ve verimlilik anlık değişimlerden etkilenmez.
Yani 90-100 km arası hızla araç kullanan sürücü bilir ki,bu hız limitlerinin üzerinde bir hızla araç kullanmak, kendisi ve trafikteki diğer insanlar için hayati risk taşımaktadır. Radar kontrolü olsa da,olmasa da, yasal hız limitleri içinde kalır. Bu limitlerin üzerinde çıkan sürücüleri, toplum yararı için uyarır.
Benimseme Modeli, tahmin edebileceğiniz gibi daha çok Batı kültürüne ait bir yaklaşımdır. Batılı toplumlarda yerleşik hayatın çok uzun yıllardan beri devam etmesi,örf,adet ve dinin günlük yaşamdaki konumunun net olarak tanımlanmış olması, birey olmanın ve bireysel düşünebilmenin teşvik edilmesi bu modelin Batı kültüründe başarıyla uygulanmasına olanak sağlamıştır.
Özet; Katılımcı liderlik, kapsayıcı lider, etkili liderlik …Adını ne koyarsanız koyun,başarılı liderlerin tümü, benimseme temelinde iş yaptıran liderlerdir.
Sevgiyle kalın.
Yararlanılan Kaynaklar
1-Çiğdem Kağıtçıbaşı /İnsan ve İnsanlar
2-Etkili Liderlik Eğitimi /Thomas Garden
